Αστικός αυτοκινητισμός

Το ιδιωτικό όχημα αποτελεί το νέο «χρήστη» της αναπτυξιακής πραγματικότητας και της αρχιτεκτονικής, η οποία επανοργανώνεται ώστε να ανταποκριθεί στα δεδομένα της σινεματικής θέασης της από το οδόστρωμα και μεταλλάσσεται διαστασιολογικά προσαρμοζόμενη στα πολυδιάστατα και υπερτοπικά δίκτυα μεταφοράς.
Τα ανομολόγητα καθεστώτα της εγχώριας, οδικής ή παρόδιας μοντερνικότητας και γραμμικής αστικότητας εισάγουν τις νεοσύστατες αυτές εκδοχές του μητροπολιτικού τοπίου στον αρχιτεκτονικό διάλογο.

Ο αυτοκινητόδρομος συνδυάζει παραμέτρους προσβασιμότητας και δημόσιας προβολής, αναδεικνύει χαμηλής αξίας ακίνητη περιουσία με συχνά ανεπιτήδευτους κτιριολογικούς περιορισμούς. Ως ικανή επένδυση, κατά μήκος των οδικών αξόνων ανθεί η οικοδομική δραστηριότητα. Η οδική αρτηρία ανέρχεται ως ενδιάμεσος μη-τόπος, ως αυθύπαρκτη οντότητα. Ως χωρική υπερδιόγκωση της μεταβατικής διαδικασίας, γεννά προορισμούς προσβάσιμους κατ’ αποκλειστικότητα με ιδιωτικά οχήματα. Το παρόδιο τοπίο σταδιακά διογκούται ως υποπροϊόν εναπόθεσης αλλοτινών παραποτάμιων προσχώσεων, ως έμμεση παροχέτευση και υπερχείλιση ενέργειας.

Η παρουσία ενός προσβάσιμου παράδρομου παράλληλα της κύριας οδού ταχείας κυκλοφορίας αποτελεί καταλυτική προϋπόθεση για μια σειρά διαδικασιών παράπλευρης, γραμμικά εκτεινόμενης και ουσιαστικά παρασιτικής ανάπτυξης. Γεννάται ο αστικισμός της λωρίδας, προϊόν λογιστικών διεργασιών και κυρίως κερδοσκοπικών παραμέτρων σε συνθήκες ελάχιστου εξωγενούς κοινωνικοπολιτικού παρεμβατισμού.

Χωρίς πρόθεση ανάδειξης ενός συνεχούς κτιριακού μετώπου, πανταχώθεν ελεύθερα κτίρια παρατάσσονται ανομοιογενώς, σχεδόν άτακτα, και οι αξονικές σχέσεις με το δρόμο διαφοροποιούνται κατά τη βούληση του εκάστοτε αρχι-οικοδόμου. Κάθε κτίριο αγωνίζεται να αυτοπροβληθεί σε ένα αγώνα αυτόματου εντυπωσιασμού. Οι ωμά περιγραφικές υπερμεγέθεις ‘ταμπέλες’, μη-αρχιτεκτονικά στοιχεία και μόνα εναπομείναντα επικοινωνιακά μέσα, ακυρώνουν κάθε έννοια συμβολισμού, καταρρακώνουν κάθε άλλη νοηματική πλοκή υπεραπλουστεύοντας τη λειτουργική διάρθρωση. Κουτιά με ψευδο-πολυτελή κελύφη, έντονους χρωματισμούς και ευφάνταστο διάκοσμο, πραγματώνουν τα μεγαλόφρονα επιχειρηματικά οράματα ιδιοκτητών και χρηστών.

Η παρόδια λωρίδα, πεδίο ανταλλαγής εμπορικών μηνυμάτων, μοδών, ειδήσεων και τάσεων, ανάγεται σε αυτόνομη και παρασιτικά συντηρούμενη καταναλωτική παγίδα, διογκούμενο καρκίνωμα - καλόηθες; - που λόγω της απόμερης χωροθέτησης αψηφά παραμέτρους περιβαλλοντικού σχεδιασμού οι οποίοι τυπικά θα επιβάλλονταν σε οιαδήποτε αστική παρέμβαση. Αποσυσχετισμένη από το άμεσο, στατικά ορισμένο, πολεοδομικό περιβάλλον στο οποίο χωροθετείται, σχεδόν το αναχαιτίζει και προσανατολίζεται κατ’ αποκλειστικότητα προς το οδόστρωμα. Βασισμένη στην αέναη κινητικότητα της οδού απευθύνεται στο επιβατικό κοινό, εισάγοντας μια απόλυτη ιεραρχία και νομοτέλεια που υποβιβάζει το τοπικό και προάγει το κινητικό.

Η Αθήνα σημαδεύεται από τάφρους και αναχώματα αυτοκινητοδρόμων που σχίζουν τον αστικό ιστό. Στην αύρα του πληθωρικού νέφους η πόλη εξαπλώνεται άναρχα αποικώντας καταληστευτικά εκτάσεις που προσεγγίζονται από τους ασφαλτοστρωμένους άξονες. Στις παρειές των νέων αρτηριών, υπερμεγέθεις πολυ-αγορές, κουτιά στέγασης επιχειρηματικών κολοσσών, εμπορικά κτίρια επαγγελματικής χρήσης και σταθμοί ανεφοδιασμού επαναλαμβάνουν γενικευμένες επιχειρηματικές νόρμες αναγνωρίσιμες ανά την υφήλιο.

Οι νέοι αυτοί τόποι όχι μόνο δε θεωρούνται banal και άκομψοι, αλλά λατρεύονται επιτακτικά από ποικίλα ηλικιακά και εισοδηματικά στρώματα. Τα ψώνια στον αυτοκινητόδρομο μεταλλάσσονται σε κοινωνικό γεγονός, σε συλλογική ψυχαγωγική δραστηριότητα και συμμετοχή στα νέα τοπία κοινωνικής συναναστροφής: τους ατέρμονες διαδρόμους υπεραγορών, ανάμεσα σε υπερφορτωμένες ραφιέρες αναλώσιμων αγαθών, στη μέση ενός πελάγους σταθμευμένων οχημάτων ιδιωτικής χρήσης. Αντίστοιχα, αναζητώντας νεόδμητους επαγγελματικής χώρους στην ελληνική επικράτεια, θα κατευθυνθεί κανείς άμεσα στις παρυφές των νέων εθνικών οδών και όχι στον αστικό πυρήνα: με θεαματική ταχύτητα οι αυτοκινητόδρομοι μεταλλάσσονται σε αρχιτεκτονική πασαρέλα της ιδιωτικής επιχειρηματικής δραστηριότητας.

Ακόμη και η ανεπιτήδευτη παλαιά εθνική οδός, χωρίον προς χωρίον, διόγκωση του γαϊδουρόδρομου, ακολουθώντας τοπογραφικές καμπύλες κατά μήκος της ακτογραμμής ή παράλληλα της κορυφογραμμής, στα πλαίσια της «οικομενοποίησης» μπορεί να θεωρείται πλέον σκηνοθετημένο parkway... οδική οδός-πάρκο, διαδρομή αναψυχής σχεδιασμένη επιμελώς για ανέμελους αυτοκινητιστές. Κεντρική διαφορά, παραμένει ο αυθορμητισμός των στάσεων/σταθμών που στην παλαιά εθνική μπορούν να υπηρετούν την πρωτοβουλία των επιβαινόντων, ενώ στον αυτοκινητόδρομο είναι πλήρως θεσμοθετημένες και σχεδιασμένες: απρόβλεπτες στάσεις απαγορεύονται και τιμωρούνται, απρόβλεπτες έξοδοι από την οδό, είναι αδύνατοι: η πρωτοβουλία και ο αυθορμητισμός ταυτίζονται με την δυσπροσαρμογή και την αυθαιρεσία, διώκονται και τιμωρούνται.

Αριστοτέλης Δημητρακόπουλος