189.13 Μουσείο νεοελληνικής αρχιτεκτονικής στο Μέτς

Φοιτητές : Θανάσης Καραχάλιος, Χρήστος Παπαχριστοδούλου
Επιβλέποντες καθηγητές : Π. Κόκκορης, Γ. Αγγελής, Γ. Παπαγιαννόπουλος
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης ΔΠΘ
Ημερομηνία παρουσίασης : Ιούλιος 2013

 

 

00_ Εισαγωγή | Αντικείμενο μελέτης
Αντικείμενο της εργασίας αποτελεί η μελέτη ενός κτηριακού συγκροτήματος που θα στεγάσει τις ανάγκες και απαιτήσεις ενός σύγχρονου μουσείου νεοελληνικής αρχιτεκτονικής στην περιοχή του Μέτς στο κέντρο των Αθηνών.

Το σχετικό έλλειμα μελέτης και έρευνας της ιστορικής συνέχειας της ελληνικής αρχιτεκτονικής, η απαξίωση της ως φορέας κληρονομιάς μεταβιβαζόμενης από γενιά σε γενιά και του ρόλου της στην εξέλιξη των κοινωνιών (πρακτικά και πνευματικά), η παντελής απουσία φορέων και θεσμών  με στόχο την ευαισθητοποίηση και την καλλιέργεια των κατοίκων της πόλης και της υπαίθρου για τον χώρο τόσο για το φυσικό όσο και τον ανθρωπογενή, η άκρατη εμπορευματοποίηση και εργαλειοποίηση του χώρου (αστικού και υπαίθριου), η απαξίωση της ζωής και των δοχείων της με την ταυτόχρονη μετατροπή τους σε εμπόρευμα ή θέαμα της ζωής του life style, ειδικότερα την εποχή του άκρατου νεοφιλελευθερισμού, αποτέλεσαν τα εφαλτήρια της ενασχόλησής μας με το θέμα. Συνάμα η ολοένα και πιο εντατική υποβάθμιση και εξαθλίωση της παιδείας, εν μέσω οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, μας ώθησε στη μελέτη ενός δημοσίου κτηρίου - φορέα εκπαίδευσης και πνευματικής καλλιέργειας, όπως είναι το μουσείο.

Το μουσείο θέτει ως βασικό σκοπό την αναπλήρωση της απουσίας ενός αντίστοιχου ανοιχτού φορέα και της έλλειψης μιας ολοκληρωμένης και εμπεριστατωμένης καταγραφής έρευνας και έκθεσης της νεώτερης αρχιτεκτονικής.

 

 

01_ Περιοχή μελέτης | Βασικές σχεδιαστικές αρχές

Το οικόπεδο που επιλέχθηκε για να τοποθετηθεί το κτηριακό σύνολο του μουσείου, βρίσκεται στο κέντρο των Αθηνών, στο Μέτς, επί της οδού Αναπάυσεως που οδηγεί στο Α' Νεκροταφείο. Η επιλογή μας αυτή στηρίχτηκε πάνω σε δύο βασικούς άξονες.

Αφ'ενός ο υπερτοπικός χαρακτήρας του μουσείου και η ένταξη του σε ένα δίκτυο - περίπατο κτηρίων πολιτιστικού ενδιαφέροντος της ευρύτερης περιοχής του κέντρου (Εθνική Πινακοθήκη, Ωδείο, Πολεμικό Μουσείο, Μουσείο Ακροπόλεως, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, κ.α.) και αφ'ετέρου η διαλεκτική του σχέση με την ίδια την πόλη και την κοινωνία. Η εύκολη πρόσβαση του κοινού με όλα τα μέσα μαζικής μεταφοράς κρίθηκε αναγκαία.

Βασική μας θέση υπήρξε εξ'αρχής η αποφυγή επιλογής οικοπέδου σε μια από τις νέες προβεβλημένες περιοχές - ζώνες που ο σύγχρονος εξευγενισμός των πόλεων δημιουργεί αλλά και επιτάσσει. Έτσι κρίθηκε σκόπιμη, η τοποθέτηση του μουσείου σε μια περιοχή όπου η μνήμη και η ποικιλομορφία της πόλης (χώροι πολιτισμού, κατοικία, λιανεμπόριο, αθλητισμός) είναι ακόμα ορατή.

 

 

Όσον αφορά το ίδιο το κτήριο τέθηκε επί τάπητος εν τη γενέσει του, η δημιουργία ενός κτηριακού κελύφους προς τα μέσα, συμβατό δηλαδή προς τον εκθεσιακό σχεδιασμό, αλλά και προς τα έξω δηλωτικό του περιεχομένου του που λειτουργεί θετικά στο γύρω αστικό ιστό, είτε εναρμονιζόμενο με αυτό, είτε προωθώντας το σε μια νέα ανάπτυξη.

Η επίτευξη της αρμονίας της συμπληρωματικής σχέσης του κτηριακού κελύφους με την εσωτερική λειτουργία του μουσείου και το ίδιο το έκθεμα μέσα από σχεδιαστικές χειρονομίες αποτέλεσε πρωταρχική προυπόθεση, ώστε να επιτευχθεί η δημιουργία ενός κτηρίου ανοιχτού, προσιτού, φιλικού, προσπελάσιμου, αντιαυταρχικού που να μπορεί να συμμετέχει θετικά στην καθημερινή ζωή της πόλης. Αποφεύχθηκε έτσι, η δημιουργία ενός ναού - μουσείου ικανού να υπερισχύσει του συνολικού αρχιτεκτονικού μηνύματος και του απώτερου σκοπού της λειτουργίας του, μειώνοντας κατά αυτόν τον τρόπο τις πιθανότητες πρόκλησης δέους προς το κτήριο και του συνακόλουθου αποκλεισμού του από το κοινό.

 

 

02_ Κεντρική ιδέα | Κτηριολογικό πρόγραμμα
Το οικόπεδο διαστάσεων 50x50, αποτελεί ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο της περιοχής και διακρίνεται μέσα στον πυκνοδομημένο αστικό ιστό από την έντονη υψομετρική διαφορά των 12 μέτρων στις άκρες του και το ιδιαίτερα γλυπτικό ανάγλυφο στο μεγαλύτερο του τμήμα.

Η μέγιστη διατήρηση του βράχου, ταυτόχρονα με τη δημιουργία του ελάχιστου σκάμματος καθώς και η εκμετάλλευση της έντονης κλίσης του εδάφους σε συνάρτηση με το μεγάλο μέγεθος του κτηριολογικού προγράμματος το οποίο είχε ήδη συγκροτηθεί (7.000 τ.μ.) αποτέλεσαν εξ'αρχής την βάσανο της μελέτης.

Το κτήριο αναπτύσσεται γραμμικά με ευδιάκριτες πτέρυγες που ορίζουν λειτουργικά το μουσείο (μόνιμες εκθέσεις, αρχείο - ερευνητικό κέντρο, βιβλιοθήκη), γύρω από ένα ανοιχτό, με διαμπερείς διαδρομές, κρυφές και φανερές προσπελάσεις και περιπάτους, αιθριακό χώρο, την αυλή και το foyer ως άμεση συνέχεια της.

Το κτηριολογικό πρόγραμμα αναπτύσσεται σε δύο οικοδομικά τετράγωνα επιχειρώντας έτσι μία ευρύτερη ρύθμιση της περιοχής στην οποία εντάσσεται το νέο μουσέιο. Τέσσερα παλιά μαρμαράδικα διατηρούνται ως κελύφη, αξιοποιώντας τα με νέες χρήσεις του μουσείου (καφέ, πωλητήριο, εκπαιδευτικά προγράμματα) λόγω του ιδιαίτερου βιοτεχνικού τους χαρακτήρα, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στη διατήρηση της μνήμης της ευρύτερης περιοχής. Ο ενδιάμεσος δρόμος πεζοδρομείται και μαζί με τους υφιστάμενους πεζοδρόμους και τις νέες δημόσιες ισόγειες πορείες του νέου μουσείου δημιουργείται ένα μικρό δίκτυο κινήσεων, εξηπηρετώντας τις ανάγκες των κατοίκων της γειτονιάς.

 

Γενικά η σύνθεση χαρακτηρίζεται απο 3 βασικά ευδιάκριτα αναγνώσιμα συστήματα. Αρχικά ένας τεθλασμένος τοίχος αντιστήριξης beton αγκαλιάζει και συγκρατεί τον βράχο θέτοντας τα όρια του σκάμματος. Μια συνεxόμενη μονοκονδυλιά δημιουργώντας μια τάφρο ανάμεσα στο έδαφος και την υπόλοιπη κτηριακή μάζα (πλαστικό σύστημα).

Πάνω σε αυτό και σε απόσταση, μέσω ελέυθερα προσπελάσιμων pilotis, αναπτύσσεται ο κτηριακός κλειστός χώρος του μουσείου μέσω ενός αυστηρού δομικού κατασκευαστικού καννάβου δοκός επί στύλου (δομικό σύστημα).

Τελευταίο δομικό στοιχείο, το μεταλλικό στέγαστρο το οποίο ως ́ ́πέπλο ́ ́ ορίζει τον χώρο του foyer και ολοκληρώνει κατά αυτό τον τρόπο την σύνθεση, καταστώντας την μία ενιαία αδιαίρετη ολότητα (ελαφρύ σύστημα).

Το foyer, του οποίου οι λειτουργίες (αίθουσες διαλέξεων, περιοδικές εκθέσεις, εργαστήρια και κεντρικοί χώροι κοινού), αναπτύσσονται σε 3 στάθμες (-2.00, +2.00, +6.00) με τρείς αντίστοιχες ανεξάρτητες εισόδους,  τοποθετείται κεντροβαρικά σε κάτοψη και σε τόμη διοχετεύοντας έτσι το κοινό ομαλότερα στους χώρους του μουσείου. Το foyer και η αυλή αποτελούν κόμβο κεντρικό των ελέυθερων εσωτερικών κινήσεων και των εξωτερικών δημόσιων πεζοδρόμων που διατρέχουν διαμπερώς το νέο κτήριο.

Η είσοδος των επισκεπτών σε αυτό, γίνεται μέσω μίας ανοδικής διαγώνιας δημόσιας πορείας η οποία παρακολουθεί την κλίση του εδάφους. Βασική επιλογή αποτέλεσε η δυνατότητα ο επισκέπτης να παρακολουθεί τις μόνιμες εκθέσεις καθ' όλη τη διάρκεια του δρομολογίου, τόσο κατά την άνοδο του προς τους εκθεσιακούς χώρους όσο και στην επιστροφή του στον κεντρικό χώρο από τον οποίο ξεκίνησε. Αυτό πραγματοποιείται μέσω μιάς σπειροειδούς ανοδικής πορείας με ραμπόσκαλες και τη δημιουργία belvedere σε κομβικά σημεία του θέματος, προσφέρντας του πολλαπλές θεάσεις των εκθεμάτων.

Τα δώματα χρησιμοποιούνται ως υπαίθρια εκθετήρια, χώροι προσπελάσιμοι για  το κοινό και πέραν από τις ώρες λειτουργίας του μουσείου, διαμέσου ενός συστήματος κινήσεων που διατρέχουν συνολικά το κτήριο από τις ισόγειες ζώνες ως το δώμα.

 

 

03_ Συμπληρωματική σχέση κτηρίου - εκθέματος

Μέσα στο μουσείο εκτείθενται εκθέματα όπως είναι σχέδια, μακέτες, έπιπλα, αυθεντικά αρχιτεκτονικά μέλη κ.α. Όμως, πέραν από την έκθεση των αντικειμένων και την γνώση και την καλλιέργεια που αποκομίζει κανέις μελετώντας τα και παρατηρώντας τα, ο ίδιος ο μουσειακός χώρος και το κτήριο αναλαμβάνουν παιδευτικό ρόλο με τον άρρητο - βιωματικό τρόπο που λειτουργεί κατα κανόνα και εν γέννει η ίδια η αρχιτεκτονική. Αυτό συμβάινει καθώς η μελέτη του χώρου συγκροτείται βάσει αρχετυπικών χωρικών διατάξεων, δηλαδή το μουσείο έχει συνταχθεί από ποικιλία πρωτογενών χωρικών τύπων όπως είναι η στοά, το αίθριιο, ο περίκεντρος χώρος, το στενό ή φαρδύτερο πέρασμα, ο δρόμος, ο γραμμικός χώρος, το κουτί, το υπόστεγο, κ.α.

Τα υλικά τα οποία χρησιμοποιούνται, το εμφανές ανεπίχριστο σκυρόδεμα, ο εμφανής άβαφος τσιμεντόλιθος, τα υαλοστάσια και οι μεταλλικές κατασκευές, όπως και ο εμφανής δίχως επικαλύψεις ηλεκτρομηχανολογικός εξοπλισμός συμβάλλουν συμπληρωματικά στην εκπαίδευση του κοινού. Η επιλογή των υλικών συνάδει με τις αρχές σχεδιασμού που διακατέχονται από τον αυστηρό κάνναβο και την απλότητα της κατασκευής.

 

 

04_ Στόχος του μουσείου | Επίλογος

Στόχος είναι το κτήριο να καταστεί όχι απλά ένας τόπος - χώρος καταγραφής και αποθήκευσης υλικού ή εξιστόρησης γεγονότων, αλλά οφείλει να διαδραματίσει έναν ενεργό και κυρίαρχο ρόλο στην ανταλλαγή ιδεών, ένα δοχείο προβληματισμού, έρευνας, πειραματισμού και δράσης για την αρχιτεκτονική καθώς και την αρχιτεκτονική εκπαίδευση.

Επιδιώκει να αντιπροσωπεύει μια ενιαία "ενότητα" για την κριτική θεώρηση της αρχιτεκτονικής, επηρεάζοντας άμεσα την εκπαιδευτική διαδικασία, όχι μόνο την εκπαίδευση των αρχιτεκτόνων αλλά και του κοινού, ευαισθητοποιώντας και ενεργοποιώντας την κοινή γνώμη για την νεοελληνική αρχιτεκτονική.

 

 

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.