140.14 Νέο Αρχαιολογικό Μουσείo Δήλου

Φοιτητές: Βράκας Ευάγγελος, Γουρζή Δάφνη
Επιβλέποντες Καθηγητές: Πάνος Εξαρχόπουλος, Ελένη Αμερικάνου, Δημήτρης Λουκόπουλος
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Ημερομηνία Παρουσίασης: Ιούλιος 2014

"... Δήλος, η έκδηλη, αυτή που ξεσκεπάζει και δεν κρύβει, αλλά ταυτόχρονα κρύβει και σκεπάζει".
Martin Heidegger

Εισαγωγή ‖ Αντικείμενο Μελέτης
Αντικείμενο μελέτης της διπλωματικής αυτής εργασίας αποτελεί η δημιουργία ενός νέου αρχαιολογικού μουσείου, με στόχο να αναδείξει έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας, το νησί της Δήλου, καθώς επίσης και να αναδείξει τα πολύτιμα αρχαιολογικά ευρήματα που έχουν έρθει στο φως μετά τις ανασκαφές των τελευταίων χρόνων.

Περιοχή Μελέτης ‖ Iστορικά Στοιχεία
Η Δήλος βρίσκεται στην καρδιά του Αιγαίου, στο κέντρο των Κυκλάδων. Κατά την αρχαιότητα, η Δήλος ήταν Ιερό νησί καθώς εκεί γεννήθηκε ο Απόλλωνας και η Άρτεμις, δύο από τους πιο σημαντικούς θεούς του ελληνικού Πανθέου. Η συνολική της έκταση είναι μόλις 6,85 τετ. χιλ. Το 1990 η Δήλος εντάχθηκε στον κατάλογο των μνημείων που αποτελούν παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά και προστατεύονται από την Unesco. Οι ανασκαφές, που άρχισαν το 1872 και συνεχίζονται ακόμη, έχουν αποκαλύψει το ιερό και ένα μεγάλο μέρος της κοσμοπολίτικης ελληνιστικής πόλης. Τα μέχρι τώρα ανασκαμμένα μνημεία καταλαμβάνουν έκταση 0,9 τετ. χιλ. περίπου στο κέντρο του νησιού, δηλαδή λίγο περισσότερο από το 1/7 όλου του νησιού.
Σήμερα, τα μοναδικά κτήρια που υπάρχουν στο νησί και συνυπάρχουν με τον ερειπιώνα είναι κάποια παλαιά σπίτια ερευνητών, οι κατοικίες των φυλάκων που βρίσκονται διάσπαρτες σε όλη την έκταση του νησιού, ένα σύγχρονο εκδοτήριο εισιτηρίων δίπλα από το μικρό λιμάνι καθώς επίσης και το υπάρχον μουσείο μαζί με τις περιφερειακές βοηθητικές του εγκαταστάσεις (αναψυκτήριο, αποχωρητήρια) που βρίσκεται στο κέντρο περίπου του νησιού. Η κατασκευή του υπάρχοντος μουσείου ξεκίνησε το 1904 και η κάτοψή του διαμορφώθηκε σταδιακά μετά από διαδοχικές επεκτάσεις, οι οποίες ολοκληρώθηκαν το 1976, με σκοπό να καταφέρει να στεγάσει το μεγάλο όγκο των ευρημάτων. Το μουσείο καταλαμβάνει σήμερα 2.419 τ.μ. με δύο υπαίθριες αυλές. Επομένως ο ωφέλιμος εκθεσιακός χώρος είναι πολύ μικρός, σχεδόν ο μισός. Περιλαμβάνει 14 αίθουσες εκ των οποίων οι 11 είναι ανοιχτές στους επισκέπτες. Στο μουσείο φυλάσσονται σήμερα: 30.000 αγγεία, ειδώλια και μικροαντικείμενα, 8.000 γλυπτά και 3.000 επιγραφές. Το μεγαλύτερο μέρος των γλυπτών και ένα μικρό μέρος των αγγείων και των μικροαντικειμένων εκτίθενται στις 11 αίθουσες του μουσείου. Μέρος των αρχαιολογικών ευρημάτων της Δήλου εκτίθεται ακόμη στο αρχαιολογικό μουσείο Μυκόνου, στο Εθνικό Αρχαιολογικό μουσείο και στο Βρετανικό μουσείο.

Από τα παραπάνω στοιχεία μπορεί κανείς να αντιληφθεί ότι οι σημερινές εγκαταστάσεις του υπάρχοντος μουσείου είναι ανεπαρκείς για να στεγάσουν τα αναρίθμητα ευρήματα που χρειάζονται φύλαξη και συντήρηση. Επομένως, η ανάγκη για δημιουργία ενός νέου αρχαιολογικού μουσείου στο νησί της Δήλου κρίνεται επιτακτική προκειμένου να αναδειχθεί και να προστατευτεί ο ιδιαίτερος και σπουδαίος αυτός αρχαιολογικός πλούτος.

Βασικές Προθέσεις ‖ Κεντρική Ιδέα
Από την πρώτη κιόλας αναγνωριστική επίσκεψη στο νησί προέκυψε αυτόματα πλήθος προβληματισμών και ερωτημάτων, στα οποία προσπαθούσαμε επίμονα να απαντήσουμε από την αρχή μέχρι και το τέλος της συνθετικής διαδικασίας˙ πώς χτίζει κανείς στη Δήλο; πώς συνυπάρχει ένα σύγχρονο μουσείο με αυτόν τον αρχαίο ερειπιώνα; πως εντάσσεται ένα νέο κτήριο σε ένα τόσο ευαίσθητο τοπίο;
Βασική μας πρόθεση ήταν ο σχεδιασμός ενός μουσείου που θα εντάσσεται και θα συνυπάρχει αρμονικά με τον αρχαιολογικό χώρο, διαφυλάσσοντας και ενισχύοντας την ατμόσφαιρα που αποπνέει ο ιερός τόπος. Ο συσχετισμός της κλίμακας της νέας κατασκευής με αυτή των αρχαίων καθώς και η σωστή χωροθέτησή της στον αρχαιολογικό ιστό, ήταν κρίσιμες επιλογές για την επίτευξη του αρχικού στόχου.
Η θέση του νέου μουσείου που επιλέξαμε βρίσκεται στους πρόποδες του λόφου που υπάρχει στο κέντρο του νησιού, καθώς αποτελεί σημείο όπου δεν έχουν εντοπιστεί αρχαία και επιπλέον πρόκειται για μία θέση που διατηρεί μία διακριτή απόσταση από τις επιμέρους αρχαιολογικές περιοχές χωρίς ωστόσο να απομακρύνεται πολύ από αυτές. Όσον αφορά στο υφιστάμενο μουσείο, αυτό κρίνεται κατεδαφιστέο καθώς κτίστηκε χωρίς να έχουν προηγηθεί ανασκαφές στο σημείο που βρίσκεται και επιπλέον πρόκειται για ένα κτήριο που αναμφισβήτητα αλλοιώνει το ιδιαίτερο δηλιακό τοπίο.
Από τις πρώτες κιόλας χαράξεις δημιουργήθηκε η ανάγκη να επισημάνουμε με κάποιο τρόπο τη νέα παρέμβαση και να οριοθετήσουμε το νέο μουσείο μέσα στο ελεύθερο τοπίο. Η χρήση της στροφής (λογική που προϋπάρχει στον αρχαιολογικό ιστό), υπογραμμίζει και δηλώνει το "νέο", ενώ τρία πέτρινα στοιχεία σχήματος " Γ " ορίζουν τη νέα κατασκευή και προσδίδουν σε αυτή τον επιθυμητό βαθμό περίκλεισης. Τα δύο από αυτά αναπτύσσονται πάνω στον ίδιο στραμμένο κάνναβο και περικλείουν τις βασικές μουσειακές λειτουργίες, ενώ το τρίτο ξεφεύγοντας από αυτόν εισάγει στο θέμα μία διαφορετική συμπληρωματική λειτουργία (ξενώνες ερευνητών).

Το νέο κτήριο ακολουθεί αιθριακή διάταξη, την οποία συναντάμε στον υπάρχοντα ιστό. Αναπτύσσεται γύρω από μία κεντρική βυθισμένη αυλή παρέχοντας στους επισκέπτες του μουσείου διαμπερείς διαδρομές, στοές, φανερούς αλλά και κρυφούς ημιυπαίθριους περιπάτους έτοιμοι να ανακαλυφθούν από αυτούς. Η βύθιση τμήματος του μουσείου αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο του θέματος καθώς συμβάλλει στη διατήρηση της χαμηλής κλίμακας, συμβολίζει την κάθοδο στη γη, τον τόπο δηλαδή που βρέθηκαν τα αρχαία και προσδίδει στο μουσείο μία μυστικιστική ατμόσφαιρα με αίσθηση σκοτεινού. Η βύθιση μας βοήθησε να αντιμετωπίσουμε τον εκθεσιακό χώρο αρχικά σαν μία μάζα σκιάς την οποία στη συνέχεια θα ξετρυπούσαμε εισάγοντας φυσικό φως σε επιλεγμένα σημεία.
Η σύνθεση του μουσειακού όγκου εξελίχθηκε έτσι σε διαφορετικά επίπεδα διαχωρίζοντας τις επιμέρους λειτουργίες. Συναντάμε επομένως τις εξής στάθμες:
+ 8.00 : Βασικές μουσειακές λειτουργίες ----είσοδος _ εκθεσιακές αίθουσες _ εργαστήρια συντήρησης _ βιβλιοθήκη - κέντρο έρευνας _ αίθουσα διαλέξεων (κύρια είσοδος).
+ 12.00 : Δευτερεύουσες μουσειακές λειτουργίες ---- αναψυκτήριο_ διοίκηση _ ενημέρωση_ εκπαιδευτικά προγράμματα_ αίθουσα διαλέξεων (δευτερεύουσα είσοδος).
+ 15.00 : Δευτερεύουσες προσβάσεις στο μουσείο. Στη στάθμη αυτή συναντάμε κατά κύριο λόγο υπαίθριες διαδρομές οι οποίες εισάγουν τον επισκέπτη στο χώρο του μουσείου και αποτελούν προεκτάσεις του φυσικού εδάφους.
+ 18.00 : Χρήση κατοικίας ---- ξενώνες ερευνητών.

Κτιριολογικό Πρόγραμμα
Χώρος εισόδου 440 τ.μ. Μόνιμες εκθέσεις 2.700 τ.μ. Αίθουσα Διαλέξεων 400 τ.μ. Βιβλιοθήκη- Κέντρο Έρευνας 160 τ.μ. Εργαστήρια 410 τ.μ. Διοίκηση 160 τ.μ. Εκπαιδευτικά Προγράμματα 160 τ.μ. Αναψυκτήριο 230 τ.μ. Ενημέρωση 130 τ.μ. Ξενώνες Ερευνητών 140 τ.μ. 5100 τ.μ.
Αποθήκες 3.100 τ.μ. Βοηθητικοί χώροι 310 τ.μ. Σύνολο 8510 τ.μ.

Η Κίνηση
Οι επισκέπτες του αρχαιολογικού χώρου έχουν τη δυνατότητα να προσεγγίσουν το μουσείο από διαφορετικές εισόδους και να περιπλανηθούν ελεύθερα στον υπαίθριο χώρο του καθώς αυτός είναι διαρκώς ανοιχτός και δεκτικός για αυτούς. Η κύρια πρόσβαση στο χώρο του μουσείου γίνεται με μία ομαλή ράμπα η οποία οδηγεί τον επισκέπτη σε ένα πρώτο πλάτωμα (στάθμη +12.00) από όπου και θα αντικρύσει για πρώτη φορά το κτήριο συνολικά. Στη συνέχεια θα επιλέξει ο ίδιος τη διαδρομή που θέλει να ακολουθήσει. Μπορεί είτε να κατέβει τη μεγάλη σκάλα που τον οδηγεί στη βυθισμένη αυλή (στάθμη + 8.00) και από εκεί να ξεκινήσει την εκθεσιακή του βόλτα μέσα στο μουσείο, είτε να περιπλανηθεί ελεύθερα στους υπαίθριους και ημιυπαίθριους χώρους και να ανακαλύψει με την καθοδήγηση του φυσικού φωτός τις κρυφές και φανερές πορείες που του προσφέρονται.
Γενικά, επιδιώξαμε το νέο μουσείο να αποτελέσει ένα "κέντρο" ώστε να λειτουργεί σαν πέρασμα για τους περιπατητές του νησιού, να συλλέγει κινήσεις από τις γύρω περιοχές και να ωθεί τους κατοίκους του μουσείου να κινηθούν προς αυτές.

Τα Υλικά
Όσον αφορά στην επιλογή των υλικών, αυτή έγινε με βασικό κριτήριο την ένταξη του νέου μουσείου στον τόπο. Ο φέρον οργανισμός σχεδιάστηκε από οπλισμένο σκυρόδεμα και τοπική πέτρα. Χρησιμοποιήθηκε ακόμη λευκός σοβάς και οξειδωμένο μέταλλο σε δευτερεύουσες κατασκευές (ξενώνες ερευνητών) και στεγάσεις. Με τον τρόπο αυτό, επιδιώξαμε η νέα κατασκευή να παραπέμπει στον ερειπιώνα του νησιού αλλά ταυτόχρονα να διαφοροποιείται από αυτόν.

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.