Πώς θα μπορούσαν να αναμορφωθούν οι πίσω όψεις των δύο πολυκατοικιών στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου

Φανταστική συνύπαρξη

Υπάρχουν ακόμη άνθρωποι που ζουν σε αυτήν την πόλη και δεν έχουν εκφράσει άποψη για την τύχη των δύο κτηρίων στο 17 και το 19 της Διονυσίου Αρεοπαγίτου; Μοιάζει απίθανο, αν κρίνουμε από την τεράστια δημοσιότητα που έχει λάβει το θέμα εδώ τον τελευταίο χρόνο. Αξίζει ή όχι να θυσιαστεί η πολυκατοικία του Βασίλειου Κουρεμένου, ένα από τα καλύτερα -και ελάχιστα- δείγματα αρ ντεκό εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής στην πόλη, προκειμένου όλοι οι όροφοι του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης να έχουν ανεμπόδιστη οπτική επαφή με ολόκληρο τον Ιερό Βράχο;

Ποιο είναι τελικά το υπέρτερο συμφέρον; Η προστασία του πολιτιστικού παλίμψηστου της Αθήνας ή ο απρόσκοπτος διάλογος ανάμεσα στο Νέο Μουσείο και τα μνημεία της Ακρόπολης; Ο διάλογος προϋποθέτει την ανεμπόδιστη θέα ανάμεσά τους, θυσιάζοντας ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορικής μνήμης της πόλης; Και αν υπάρχει τρόπος να αναμορφωθούν οι πίσω όψεις των δύο κτηρίων, στις οποίες «βλέπει» το μουσείο, υπάρχει ακόμη λόγος να κατεδαφιστούν; Τα επιχειρήματα υπέρ και κατά της κατεδάφισης εξακολουθούν να διατυπώνονται, ενώ ο διάλογος μεταξύ των Αθηναίων διατηρείται ζωντανός και θερμός στο Διαδίκτυο - και συνοψίζεται τελικά σε ένα ερώτημα: Πώς αντιλαμβανόμαστε το παλίμψηστο της Αθήνας;

Ενα αστικό μέτωπο που δεν ενδιαφέρει μόνον τους Αθηναίους

Σε αυτό το κλίμα, η πρωτοβουλία του ηλεκτρονικού περιοδικού greekarchitects.gr για την προκήρυξη ενός ανοιχτού αρχιτεκτονικού διαγωνισμού ιδεών για την αναμόρφωση των πίσω όψεων των δύο διατηρητέων πολυκατοικιών της Δ. Αρεοπαγίτου ήταν αναμενόμενο να κινήσει το ενδιαφέρον μελετητών διαφόρων ειδικοτήτων, από διάφορες χώρες του κόσμου. Στόχος του διαγωνισμού ήταν να επιτευχθεί, μέσω της σχεδιαστικής πρότασης που κάθε ενδιαφερόμενος θα κατέθετε, η καλύτερη δυνατή συμβίωση του Νέου Μουσείου με τα δύο κτήρια και η καλύτερη δυνατή ένταξη της επέμβασης στον περιβάλλοντα χώρο του μουσείου. Οι αρχιτέκτονες Μανώλης Αναστασάκης, Βασίλης Μιστριώτης και Αλέξιος Βανδώρος, που ως μέλη της επιτροπής του διαγωνισμού ήταν υπεύθυνοι για την διοργάνωση, παρέλαβαν ηλεκτρονικά 172 προτάσεις (στις οποίες συμμετείχαν συνολικά 405 μελετητές) - και φρόντισαν αυτές να φτάσουν στις οθόνες των μελών μιας all star κριτικής επιτροπής.

Μόνον έκπληξη δεν προκαλεί το γεγονός πως στον ανοιχτό, ηλεκτρονικό διαγωνισμό του greekarchitects.gr. συμμετείχαν τελικά επαγγελματίες από 15 χώρες, παρόλο που είναι πανελλήνιος- τα νέα για έναν προκλητικό διαγωνισμό ιδεών κυκλοφορούν αστραπιαία στη διεθνή διαδικτυακή αρχιτεκτονική κοινότητα. «Το περιοδικό έχει έκδοση και στην αγγλική γλώσσα, οπότε με το Ιντερνετ δεν θέλει και πολύ για να ενημερωθούν οι αρχιτέκτονες σε διάφορα σημεία του κόσμου. Δεν ήταν κάτι που το επιδιώξαμε, έγινε από μόνο του. Εξάλλου, για το θέμα των δύο κτηρίων έχουν υπάρξει δημοσιεύματα και στον ξένο Τύπο, η ιστορία είναι γνωστή», λέει ο Βασίλης Μιστριώτης. «Το αστικό μέτωπο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου είναι μεγάλης αρχιτεκτονικής αξίας για ολόκληρη την Ευρώπη, όχι μόνο για την Αθήνα», προσθέτει ο Μανώλης Αναστασάκης.

«Αν αποφασιστεί να κατεδαφιστούν τα δύο κτήρια, το πρόβλημα δεν είναι απλώς ότι χάνουμε δύο μεμονωμένα κτίσματα, αλλά ότι αλλοιώνεται ένα σημαντικό αστικό μέτωπο», επιμένει ο κ. Αναστασάκης, που παρατηρεί κάτι ακόμη: «Ενας αστικός δρόμος δεν αποτελείται μόνον από κτήρια, όσο σημαντικά κι αν είναι αυτά. Ειδικά η Δ. Αρεοπαγίτου χαρακτηρίζεται και από τη δενδροστοιχία στην πλευρά των κτηρίων. Μιλάμε για δενδροστοιχία συνοδείας ενός σημαντικού αστικού μετώπου. Εάν κατεδαφιστούν τα κτήρια, θα πρέπει -λόγω της θέας- να κοπούν και τα πέντ'-έξι πολύ ψηλά πλατάνια που είναι μπροστά τους».

Υπάρχει δίλημμα για την πόλη;

Μέσα στους όρους του τελευταίου, κλειστού διαγωνισμού για το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης ήταν η δέσμευση πως τα δύο κτήρια της Διονυσίου Αρεοπαγίτου θα διατηρούνταν και οι μελετητές καλούνταν να τα εντάξουν στις προτάσεις τους. Και τα δέκα γραφεία που συμμετείχαν συμμορφώνονταν πράγματι με αυτήν την υπόδειξη. Στο μεταξύ, η μελέτη που κέρδισε το πρώτο βραβείο ξεπερνούσε κατά πολύ τα τετραγωνικά που προέβλεπαν οι όροι του διαγωνισμού, γεγονός που οδήγησε σε προσφυγές στο ΣτΕ - το οποίο επέτρεψε τη συνέχιση των εργασιών με το σκεπτικό πως ο όγκος του νέου Μουσείου απαλύνεται χάρη στην ύπαρξη των δύο διατηρητέων κτηρίων. Πρόσφατα, σε συνεδρίαση του ΣτΕ συζητήθηκε η προσφυγή κατοίκων της Αθήνας που ζητούσαν την ακύρωση της υπουργικής απόφασης του αποχαρακτηρισμού της πολυκατοικίας του Κουρεμένου. Αν και η εκδίκαση θα ολοκληρωθεί σε μερικούς μήνες, στη συνεδρίαση που πραγματοποιήθηκε, δύο μέλη του ΣτΕ εισηγήθηκαν να γίνει δεκτή η προσφυγή κατά του αποχαρακτηρισμού.

Μπορεί ο προβληματισμός των ειδικών γύρω από την ένταξη του νέου Μουσείου στον αστικό ιστό να μετράει αρκετά χρόνια, αλλά ο δημόσιος διάλογος εντάθηκε τον τελευταίο χρόνο, με αφορμή ακριβώς τον αποχαρακτηρισμό της πολυκατοικίας του Βασίλειου Κουρεμένου στον αριθμό 17 της Δ. Αρεοπαγίτου. Στις 3/7/2007, σε μία θυελλώδη κοινή συνεδρίαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου και του Κεντρικού Συμβουλίου Νεοτέρων Μνημείων, είχε χρειαστεί η διπλή ψήφος του προεδρεύοντος τότε Χρήστου Ζαχόπουλου, προκειμένου η πλάστιγγα να γύρει οριακά υπέρ του αποχαρακτηρισμού - απόφαση που άνοιγε τον δρόμο για την κατεδάφιση του διατηρητέου κτηρίου. Αν και ο τότε υπουργός Πολιτισμού Γιώργος Βουλγαράκης υπέγραψε τη γνωμοδότηση στο τέλος του περασμένου Αυγούστου, η τύχη της θαυμάσιας πολυκατοικίας και συνακόλουθα της Διονυσίου Αρεοπαγίτου δεν έχει οριστικά κριθεί.

Με τον διαγωνισμό, το περιοδικό greekarchitects.gr έρχεται να εμπλουτίσει τη δημόσια συζήτηση γύρω από μια ιστορία που απασχολεί έντονα τους Αθηναίους και -γιατί όχι;- να την πάει ένα βήμα παραπέρα. «Το σκεπτικό μας είναι το εξής: Εάν τα δύο κτήρια τελικά διασωθούν, τι γίνεται με τις πίσω όψεις τους και τη σχέση τους με τον περιβάλλοντα χώρο; Θελήσαμε να διερευνήσουμε τους τρόπους επίλυσης του ζητήματος, καλώντας αρχιτέκτονες, ντιζάινερ, αλλά και εικαστικούς να καταθέσουν τις ιδέες τους». Το greekarchitects.gr., από την πλευρά του, θα στείλει στο ΥΠΠΟ και το ΥΠΕΧΩΔΕ την πρόταση που κέρδισε το 1ο Βραβείο, με στόχο τη διερεύνηση της εφαρμογής της. *

Πού θα δείτε και τις 172 προτάσεις

Ολες οι συμμετοχές στον ηλεκτρονικό αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ιδεών «Δ. Αρεοπαγίτου 2008: αντιμετώπιση των πίσω όψεων των διατηρητέων κτηρίων επί της Δ. Αρεοπαγίτου 17 και 19» εκτίθενται ήδη στο Διαδίκτυο, στη διεύθυνση του ηλεκτρονικού περιοδικού αρχιτεκτονικής greekarchitects.gr.
(www.greekarchitects.gr/competition )
Θα ακολουθήσουν, το φθινόπωρο, δύο εκθέσεις σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.

Μια all star κριτική επιτροπή

Στίβεν Αντωνάκος (καλλιτέχνης), Δημήτρης Αντωνακάκης (αρχιτέκτονας), Κώστας Βαρώτσος (καλλιτέχνης), Νίκος Γεωργιάδης (αρχιτέκτονας), Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη (καθ. Αρχιτ. ΕΜΠ, διευθύντρια των Αρχείων Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη), Γιάννης Κίζης (αναπλ. καθηγητής Αρχιτ. ΕΜΠ), Αναστάσιος Κωτσιόπουλος (καθ. Αρχιτ. ΑΠΘ), Francois Loyer (Directeur de recherche au CNRS Centre Andre-Chastel, Universite de Paris-Sorbonne), Μπούκη Μπαμπάλου-Νουκάκη (καθ. Αρχιτ. ΕΜΠ), Γιώργος Πανέτσος (αναπλ. καθ. Αρχιτ. Πανεπ. Πατρών), Ελένη Τάτλα (αρχιτ. επίκ. καθ. ΤΕΙ Αθηνών), Αλέξανδρος Τομπάζης (αρχιτέκτονας), Παναγιώτης Τουρνικιώτης (αναπλ. καθ. Αρχιτ. ΕΜΠ), Κατερίνα Τσιγαρίδα (αρχιτέκτων), Γιάννης Τσιώμης (Professeur a l'EHESS et aux Ecoles d' Architecture Paris-Belleville et Paris La Villette).

1ο Βραβείο

«Ο Βράχος», Μελέτη: Doxiades+ (Θωμάς Δοξιάδης, Μαρίνα Αντσακλή, Τέρψη Κρεμαλή, Διονυσία Λιβέρη, Αγγελική Μαθιουδάκη, Ηρα Vonderthann)

Οπως αναφέρουν οι μελετητές, το Νέο Μουσείο αναγέλλεται ως χώρος θέασης της Ακρόπολης, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί και το ίδιο αξιοθέατο. Κι ενώ παραγκωνίζει την πόλη για να αποκτήσει τον χώρο του, την ίδια στιγμή αποτελεί μέρος της πόλης, που καλείται να το εντάξει μέσα της και να το αναδείξει. Αντιστρέφοντας τις προβληματικές σχέσεις του Μουσείου με την πόλη, οι μελετητές προτείνουν μία στρατηγική ένταξης: Ο Περίπατος της Διονυσίου Αρεοπαγίτου επεκτείνεται στο βόρειο τμήμα του προαυλίου του Μουσείου, καθιστώντας το Μουσείο μέρος του περιπάτου. Η πλατεία - βάθρο που δημιουργείται με αυτόν τον τρόπο αποτελεί χώρο θέασης του δίπολου μουσείου-αρχαίου υπόβαθρου, που ανασκάπτεται εκ νέου. Στην τυφλή όψη της Διονυσίου Αρεοπαγίτου 19 αναδιπλώνεται η επιφάνεια της πλατείας. Μέσω της συνέχειας των ανάγλυφων πτυχώσεων και των υλικών, συνδέονται ο Βράχος της Ακρόπολης, η μεσοτοιχία, η πλατεία-βάθρο και το σύμπλεγμα αρχαία-βράχος, που αποτελεί τη βάση του Μουσείου. Ετσι το Μουσείο συνδέεται με την Ακρόπολη και τα δύο κτήρια παραμένουν ως θραύσμα, συνδετικό του Μουσείου με την πολυσυλλεκτική πόλη.

 
2ο Βραβείο

«Eco - Δάσος», Μελέτη: Δημήτρης Γουρδούκης, Θεοδώρα Χριστοφορίδου, Φώτης Βασιλάκης, Βασίλης Ντόβρος, Κατερίνα Τρυφωνίδου

Η προτεινόμενη επέμβαση στοχεύει στη δημιουργία ενός οικολογικού φίλτρου μεταξύ του Μουσείου και των πίσω όψεων των κτηρίων της Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Το φίλτρο αυτό, από τη μια, αποκαλύπτει τις όψεις και σχηματίζει ένα ενιαίο μέτωπο, από την άλλη, δημιουργεί μια συνθήκη πρασίνου που φιλοδοξεί να αλλάξει το μικροκλίμα στον χώρο της επέμβασης.

 
3ο Βραβείο

«Εως 30% περισσότερη Ακρόπολη!*», *και μάλιστα με το ίδιο εισιτήριο», Μελέτη: Βαγγέλης Κοτσιώρης

Εδώ προτείνεται η τοποθέτηση μιας οθόνης που θα παρεμβάλλεται ανάμεσα στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης και στις πίσω όψεις των δύο κτηρίων, πάνω στην οποία θα προβάλλεται σε πραγματικό χρόνο οτιδήποτε συμβαίνει μπροστά από τα δύο κτήρια, σε όλη τη διάρκεια της ημέρας.

ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΥ