(188.11) Μουσείο Πόλης : Η περίπτωση της Αθήνας

Φοιτητές: Ζιρώ Ιάσων, Ιωαννίδη Δανάη
Επιβλέπων Καθηγητής: Τάσης Παπαϊωάννου
Σύμβουλος καθηγητής: Δημήτρης Παπαλεξόπουλος
Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Τμήμα Αρχιτεκτόνων
Ημερομηνία παρουσίασης : Οκτώβριος 2011

Η Αθήνα είναι μια πόλη με πλουσιότατη και διαχρονική ιστορία πολλών χιλιετιών. Έχει μια πολύ σύνθετη ταυτότητα, πολεοδομική, πολιτιστική και κοινωνική. Η νεότερη ιστορία της έχει να αναδείξει πολλές αλλαγές στη μορφή και τη δομή του πολεοδομικού της ιστού. Τα λείψανα της αρχαίας, βυζαντινής, τουρκοκρατούμενης και νεοκλασικής Αθήνας είναι διάσπαρτα μέσα σε ένα αστικό περιβάλλον όπου άλλαξε ταχέως και δραματικά μέσα κυρίως στις τελευταίες πέντε δεκαετίες. Η εικόνα της σημερινής πόλης αντανακλά την ασυνέχεια και τη μη ομαλότητα με την οποία εξελίχθηκε .

Η σημερινή Αθήνα είναι μια πόλη την οποία οι κάτοικοί της δεν μπόρεσαν, δεδομένης της ταχύτητας και του «βίαιου» τρόπου με τον οποίον άλλαξε και ακόμα αλλάζει, να οικειοποιηθούν. Η ιστορική μνήμη και η βιωματική ταύτιση τους με το αστικό χώρο, που κάποτε υφίστατο, έχει προ πολλού διαρραγεί.

Μια  καθολική και άμεσα εφαρμόσιμη λύση για τα ζητήματα επανοικειοποίησης της πόλης από τους κατοίκους της είναι δύσκολο να βρεθεί.

Ωστόσο στο επίπεδο της ανάδειξης της ιστορικής μνήμης  υπάρχουν προτάσεις οι οποίες είναι  εφαρμόσιμες στα σημερινά πλαίσια και μπορούν να δημιουργήσουν προϋποθέσεις καλύτερης γνωριμίας του κάτοικου με την πόλη του, επιδιώκοντας ταυτόχρονα σε αυτήν την κατεύθυνση και μια ποιοτικότερη τουριστική πολιτική.

Χρειάζονται στην Αθήνα χώροι  συλλογής, οργάνωσης, έκθεσης, ενημέρωσης και συμμετοχής του κόσμου με περιεχόμενο την ιστορία της πόλης, όπου οι ήδη καταγεγραμμένες πληροφορίες αλλά και όσες πρόκειται να καταγραφούν θα μπορούν να παρουσιαστούν με ένα συνεκτικό, αφηγηματικό τρόπο που να απευθύνεται τόσο στον κάτοικο όσο και στον επισκέπτη.

Με άλλα λόγια θα μπορούσαμε να πούμε ότι χρειάζεται ένα μουσείο για την Αθήνα.

 

 

Θεωρητικό υπόβαθρο
Το μουσείο πόλης βασίζεται ιδεολογικά στις αλλαγές που συντελέστηκαν στην επιστήμη της μουσειολογίας από το 1968 και μετά.

Σημαντικό σταθμό αποτελεί η «Νέα Μουσειολογία», η  οποία προσπαθεί να διατυπώσει ένα νέο υπόμνημα ανάγνωσης και τρόπου επικοινωνίας του μουσείου με το κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον. Συγκεκριμένα:

α) Στρέφει το ενδιαφέρον του μουσείου προς την τοπική κοινωνία και τους επισκέπτες, θέτοντας τα κοινωνικά σύνολα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους στο προσκήνιο, ώστε να προσδώσει νόημα στο περιεχόμενό του.
β)Τονίζει τη στενή σύνδεση του μουσείου με τον τόπο εισάγοντας την δυνατότητα να εκτεθούν και να μουσειοποιηθούν αντικείμενα και κοινωνικές δομές in situ.

Το μουσείο επομένως μπορεί να βρίσκεται οπουδήποτε χωρίς να περιορίζεται σε ένα μόνο κτίριο, ενισχύοντας το ρόλο του ως τοπικό κέντρο γνώσης και επιμόρφωσης.

Εφαρμογή αυτών των χαρακτηριστικών και θεωριών αποτελεί η δημιουργία ενός θεωρητικού μοντέλου μουσείου, του «οικομουσείου».

Το οικοδόμημα του οικομουσείου έχει δύο πτυχές:

α) το δημόσιο φορέα που το οργανώνει και το υποστηρίζει υλικοτεχνικά
β) τους επισκέπτες που νοηματοδοτούν και εμπλουτίζουν με τις δράσεις τους το περιεχόμενό του.

Παράλληλα με τα εργαλεία που μας προσφέρει η Νέα Μουσειολογία, γίνεται  χρήση και ενός ακόμη εργαλείου με το οποίο διακρίνουμε τα εκμεταλλεύσιμα πολιτιστικά αγαθά μιας πόλης. Αυτό αποκαλείται από τον Umberto Eco  «πολιτιστικό κοίτασμα».

Μέσα από την ερμηνεία του Umberto Eco και του Δ. Κωνστάντιου

μπορούμε να καταλήξουμε σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά για το πολιτιστικό κοίτασμα:

α) αναφέρεται σε όλα τα πολιτιστικά εκμεταλλεύσιμα αγαθά
β) έχει υλική και άυλη υπόσταση.
γ) έχει 3 κλίμακες ανάγνωσης.
δ) το πολιτιστικό κοίτασμα είναι διαχρονικό.

 

 

Μοντέλο παραγωγής του μουσείου πόλης
Μέσα από την προηγούμενη ανάλυση, οδηγηθήκαμε στη δημιουργία ενός θεωρητικού μοντέλου συσχετισμού της πόλης και του μουσείου της. Βασικό κριτήριο είναι η πόλη μελέτης να έχει ιστορικό υπόβαθρο.

Το αναλυτικό εργαλείο του μοντέλου μας είναι ο διαχωρισμός των ιστορικών πόλεων σε 4 κατηγορίες με βάση το πόσο εμφανές και ενσωματωμένο είναι το ιστορικό τους υπόβαθρο στη σύγχρονη δομή τους.

Από αυτήν την κατηγοριοποίηση προκύπτει και η μορφή και η δομή της παρέμβασης για την ανάδειξη της ιστορικής  μνήμης και επανασύνδεσης της κοινωνίας με το διαρρηγμένο πολιτιστικό κοίτασμα του τόπου.

Οι παρεμβάσεις αυτές δύναται να είναι:

α) ένα μουσείο πόλης μεγάλης κτηριακής κλίμακας όπως έχει καθιερωθεί από τα διεθνή πρότυπα (π.χ.Museum of the City of London)
β) μικρής κλίμακας τοπικές παρεμβάσεις
γ) η συνύπαρξή και των δύο δομών.

Οι τοπικές παρεμβάσεις δεν είναι κατ' ανάγκη κτηριακού χαρακτήρα. Υπαίθριες προσωρινές εκθέσεις και διαμορφώσεις  καθώς και εκδηλώσεις της εκάστοτε τοπικής κοινότητας για την ανάδειξη ενός τόπου ή άξονα αποτελούν επίσης πιθανή πρόταση.

Μία τέτοια αντιμετώπιση της σχέσης της πόλης και του πολιτιστικού της κοιτάσματος ξεπερνά τα όρια ενός απλού μουσειακού σχεδιασμού και αγγίζει τα όρια θέσπισης μιας πολιτιστικής πολιτικής για το σύνολο του συγκροτήματος.

Στο επίπεδο της διπλωματικής μας, λαμβάνοντας υπ' όψη τον πολυδιάστατο χαρακτήρα του μοντέλου αυτού, ασχοληθήκαμε με την Αθήνα  ως case - study με εφαρμογή στα όρια του δήμου Αθηναίων, μελετώντας σχεδιαστικά τις κτηριακές παρεμβάσεις εκεί όπου τις κρίναμε αναγκαίες.

 

 

Πολεοδομική ανάγνωση
Η πολεοδομική ανάγνωση γίνεται σε 3 βασικά επίπεδα:

α) Στις πολιτιστικές πυκνότητες της Αθήνας και το ήδη υπάρχον δίκτυο της Ενοποίησης Αρχαιολογικών Χώρων (ΕΑΧΑ).
β) Στην πολεοδομική εξέλιξη της νεότερης και σύγχρονης Αθήνας.
γ) Στην έντονη ιστορική διαστρωμάτωση που παρατηρείται σε πολλές περιοχές στα όρια του Λεκανοπεδίου.

Με βάση τα στοιχεία που προκύπτουν από την παραπάνω ανάγνωση, θεωρούμε ότι η Αθήνα αντιπροσωπεύεται καλύτερα από την περίπτωση Γ του θεωρητικού μοντέλου κατηγοριοποίησης των ιστορικών πόλεων .

 

 

Γενική Διάταξη προτεινόμενου δικτύου
Η μορφή της παρέμβασης που επιλέγεται για την περίπτωση της Αθήνας είναι ένα σύστημα το οποίο συνίσταται σε μικρές, τοπικές παρεμβάσεις είτε κτηριακές (μικρά μουσεία - «δορυφόροι»), είτε υπαίθριες, είτε προσωρινές και σε ένα κεντρικό μουσείο («μητρικό») το οποίο συνοψίζει την ιστορία της πόλης και ταυτόχρονα συντονίζει σε μεγάλο βαθμό και το υπόλοιπο σύστημα.

 

 

Βασικές συνθετικές αρχές
Η μονάδες του προτεινόμενου συστήματος, είτε στεγάζονται σε καινούργιο κτήριο, είτε σε επαναχρησιμοποιημένο κέλυφος είτε σε μια προσωρινή κατασκευή, θα πρέπει να διέπονται από τις ίδιες αρχές. Οι βασικές τους λειτουργίες είναι η έκθεση και οι δράσεις.

Το ιδιότυπο «δίκτυο» χώρων που δημιουργείται θα πρέπει να έχει επίσης, τουλάχιστον όσον αφορά το δομημένο του  χώρο, μια κοινή αρχιτεκτονική ταυτότητα. Τα κτήρια θα πρέπει να είναι εύκολα αναγνωρίσιμα από τον περαστικό χωρίς ωστόσο να είναι κραυγαλέα.

Για τις νέες δομές η μεταλλική κατασκευή επιλέγεται λόγω της ευελιξίας της και  της ελαφρότητάς της. Η διάτρητη μεταλλική λαμαρίνα επιλέγεται σαν εξωτερικό ομοιόμορφο κέλυφος γιατί απλοποιεί την όψη του κτηρίου χωρίς όμως να του στερεί την ιδιαιτερότητά του.

 

 

Η κάθετη κίνηση ξεχωρίζει από τους ωφέλιμους χώρους ώστε να μένουν «καθαροί», συνεπώς να αυξάνεται η ευελιξία στη χρήση τους και να υπάρχει η δυνατότητα μιας συνεχούς ροής των κινήσεων σε αυτούς.

Η ανεμπόδιστη ροή των κινήσεων είναι ιδιαιτέρως σημαντική για τους εκθεσιακούς χώρους καθώς αυξάνει την αφηγηματική ισχύ της έκθεσης και δίνει περισσότερες δυνατότητες για μουσειολογικούς πειραματισμούς.

 

 

Διπλωματικές & Ερευνητικές Εργασίες - Το greekarchitects.gr, προτείνει μια  θεματική ενότητα, στην οποία παρουσιάζονται πτυχιακές ή ερευνητικές εργασίες φοιτητών από σχολές πολυτεχνείων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Οι ενδιαφερόμενοι /νες μπορούν να μας στείλουν την διπλωματική τους εργασία.